Carolien: fijn dat de uitgever tevreden was, weer een zorg minder. Blacky: je bent lang weggeweest en ik las dat je gisteravond terug kwam. Gelukkig gaat het goed met je hondje en vandaag weer naar huis. Ik was in de cirkel van Van Dijk aan het lezen en heb een iets kortere versie hieronder, misschien wat makkelijker om eens te lezen. Het korte en lange termijn denken speelt in de cirkel dus ook een grote rol. Het stoppen met drinken, is VEEL meer als niet meer 'innemen'. Zo simpel is het niet, daarom vallen mensen vaak terug. Maar we moeten onszelf dan geen sukkel vinden, maar de draad weer oppakken en kijken welke cirkel nog zo hard draait................................ De cirkels van Van Dijk: verkorte versie, lange versie zie: TIPS Er zijn vier Cirkels, of eigenlijk vijf. In het midden bevindt zich de cirkel van de 'stof'; van de stof of handeling waaraan men verslaafd is of dreigt te raken. Er omheen draaien een lichamelijke, een farmacologische, een psychische en een sociale cirkel. De sociale cirkel heeft dan in onze visie nog een extra cirkeltje dat het eigen proces van mensen in de omgeving weergeeft. 1. DE LICHAMELIJKE CIRKEL Al vroeg in het verslavingsproces begint men zich minder goed te voelen: slapheid, vermoeidheid, slaapstoornissen, seksuele klachten, etc. etc. Men merkt al snel dat een dosis alcohol op korte termijn tegen deze klachten helpt. 'Een paar borrels en dan kan ik vanavond misschien doorwerken'. Maar natuurlijk worden de klachten daarmee op iets langere termijn erger, waardoor weer meer van de stof nodig is. Kortom, de Cirkel gaat draaien, en daarmee gaat ook de Cirkel 'stof' steeds harder draaien. 2. DE FARMACOLOGISCHE CIRKEL Van Dijk bedoelt hiermee de technische kant van verslaving, met verschijnselen als tolerantie, abstinentie, en vooral, bovenal, controleverlies. Natuurlijk is men geneigd door te gebruiken als men bij stoppen ziek wordt. Maar deze effecten zijn niet zo heel belangrijk. Vrijwel iedere verslaafde stopt wel eens een tijdje, kickt wel eens af, maar begint uiteindelijk weer. Dan treedt het beruchte 'controleverlies' op. Meestal niet gelijk, niet de eerste keer. Men probeert een klein beetje en het gaat goed. Als een beetje kan, kan een beetje meer ook, en dan komt de zaak opeens in stroomversnelling. Wel, men kan dit als volgt zien. Het organisme vindt de werking van meeste verslavende stoffen niet bevorderlijk voor het voortbestaan van het individu. De werking wordt zo snel mogelijk geneutraliseerd. Dat wil zeggen: morfine geeft een hartslagvertraging, een stijging van de temperatuur en een verlaagde activiteit. Als die stof in het lichaam komt, begint het lichaam snel de hartslag te verhogen, de temperatuur te verlagen en de activiteit op te voeren om de werking te compenseren. Dit moet het lichaam leren; de eerste keer duurt dat even, dus de eerste dosis voel je heftig en lang. Maar al snel kent het lichaam de truc, en de werking wordt steeds vager en korter gevoeld. Er treedt tolerantie op. Dus neemt men een hogere dosis. Heel simpel. Maar een lichaam is een zeer efficiënte leermachine. Het leert b.v. al snel dat een dosis niet de enige blijft, maar altijd door een heleboel andere gevolgd wordt. Wat gebeurt er nu zodra de eerste dosis binnen is? Dan reageert het lichaam voor alle zekerheid alvast op de twintig die er nog aankomen. Het gevolg is dat de compensatiewerking als het ware doorschiet, het lichaam ervaart in verhevigde mate alle tegengestelde verschijnselen van de werking van de stof, dit is onaangenaam, en het gevolg is een sterke neiging de stof tot zich te nemen. De verschijnselen worden niet op zichzelf waargenomen, net zo min als men de afnemende suikerconcentratie in het bloed waarneemt als men een tijd niet gegeten heeft. Wat men ervaart is het verschijnsel 'honger'. Zo voelt de verslaafde niet wat er in zijn systeem precies gebeurt, wat hij waarneemt is 'craving'. Hier is niets pathologisch aan; hetzelfde gebeurt b.v. als iemand die aan het vermageren is een handje pinda's probeert te nemen; het lichaam produceert als het ware acuut voldoende maagsap voor de hele zak die er gewoonlijk op volgde; met als gevolg een sterke toename van de eetlust. Men ziet deze overcompensatie al vroeg in het begin van alcoholmisbruik: men kan nog goed van alcohol afblijven, maar na het eerste glas gaat men snel op zoek naar meer. Maar de consequenties gaan verder. Men hóeft lang niet altijd de stof te pakken om het geheel in werking te doen treden. Men hoeft soms alleen maar in aanraking te komen met iets dat iets met het gebruik te maken had om dit waar te nemen. Een voorwerp, een kleur, een geluid, maar ook een bepaalde omgeving en de rapen zijn gaar. Dit is vergelijkbaar met een gewone Pavlovreaktie; een geur is voldoende om plotseling heel veel trek te krijgen, al is er geen voedsel in de buurt. Geluid komend uit een café; het zien liggen van een zilverpapiertje; het binnenlopen van een bepaalde straat, en het lichaam maakt zich op om een forse dosis het hoofd te bieden; gevolg: opeens daverende trek. Dit is dus geen psychisch effect, maar een biologisch gebeuren. Het lichaam anticipeert op de komst van de stof die het gewend is binnen te krijgen. Dit nu heeft belangrijke consequenties. Het betekent b.v. dat iemand in een omgeving waar hij nooit eerder gebruikt heeft veel minder kan hebben. B.v. matige drinkers kunnen 's avonds veel beter tegen alcohol dan 's morgens, 's Morgens verwacht het lichaam nog geen alcohol, en de compensatie blijft achter. Dit verschijnsel verklaart dus ook het zo moeilijk te begrijpen 'controleverlies'. Nog heel veel jaren later, en bij velen levenslang, blijft het lichaam ingesteld op grote hoeveelheden stof als er een kleine hoeveelheid in de buurt komt. Dingen die eenmaal zeer grondig zijn geleerd, leert men namelijk vrijwel niet meer af. Niet een psychologische reactie maar fysiologische. Terug naar de Farmacologische Cirkel. Er gebeuren dus fysiologische dingen als iemand een verslaving aan het ontwikkelen is. Hoe meer compensatiemechanismen zich ontwikkelen, hoe meer er gebruikt moet worden om de gewenste effecten te bereiken. en hoe meer compensatiemechanismen er worden ontwikkeld. De Cirkel draait steeds sneller, de Cirkel Stof wordt steeds harder aangeduwd, en zet en passant ook de eerder besproken Lichamelijke Cirkel aan tot harder draaien. 3. DE PSYCHISCHE CIRKEL Dit zijn er eigenlijk twee: een psychiatrische en een psychologische. Eerst de psychiatrische. Alcohol veroorzaakt angststoornissen, depressies en psychotische verschijnselen, opiaten en tranquillizers depressies, cocaïne angststoornissen enz. enz. Lang niet altijd heeft de gebruiker door dat dit soort klachten door het gebruik worden veroorzaakt. Veel alcoholisten vinden dat ze echt pas zijn gaan drinken toen ze depressief werden. De familie ziet dat meestal anders, maar de cliënt gaat op zoek naar een dokter die met antidepressiva en andere pillen de depressie kan genezen, zodat men dan zal kunnen stoppen met teveel drinken. Dit werkt nooit ! Zolang men te veel blijft drinken blijft de depressie, al slikt men zich een ongeluk. Meer pillen, andere medicijnen, tot elektroshock toe. En zo blijft men aan de gang. Hoe meer alcohol, hoe depressiever, hoe depressiever hoe meer alcohol. De psychiatrische Cirkel draait steeds harder. Er spelen hierbij talloze biologische verschijnselen een rol . Allerlei normale fysiologische verschijnselen raken o.i.v. langdurig alcoholgebruik uit evenwicht. Bij voorbeeld het slaapritme. O.i.v. alcoholgebruik neemt de z.g. REM [rapid eye movement] slaap af en de SWS [slow wave sleep] slaap toe. Nu heeft een mens dromen nodig, hoogstwaarschijnlijk om alle gebeurtenissen die dagelijks gebeuren in de hersens te ordenen en te verwerken. Dromen doet men in de REM slaap, en het is goed mogelijk dat het afnemen van vermogen adequaat informatie te verwerken, zoals men dat bij alcoholisten ziet, onder andere ook hierop berust. In de afkick proberen de hersenen de schade als het ware in te halen, en men ziet dan ook heftige dromen en nachtmerries. De SWS slaap is echter nog veel langer verminderd, men spreekt van een tot twee jaar, zodat men nog heel lang inslaapstoornissen en onrustige slaap kan verwachten. Men dient dit dus niet te zien als symptomen van een onderliggende, mogelijk neurotische, problematiek! Dan de psychologische Cirkel. Die heeft van alles te maken met zaken als zelfbeeld, ideaal-ik, schuld en schaamte. Niemand wil verslaafd zijn. Niemand wil dat het etiket 'verslaving' op hem of haar van toepassing is. Niemand is er blij mee eindelijk een bevredigend verslavingsnivéau bereikt te hebben. Integendeel. Het besef verslaafd te zijn is voor iedereen een ernstige krenking van het gevoel van eigenwaarde. Soms zo zwaar dat iemand denkt: 'als ik als alcoholist door het leven moet zuip ik me net zo lief gelijk dood'. In het stadium dat men zo nu en dan wel beseft dat men teveel drinkt, houdt men zichzelf b.v. voor dat dat tijdelijk is, dat men kan stoppen wanneer men wil. Of dat men natuurlijk best als ieder ander na twee pilsjes kan stoppen, en dat men dat bij het eerstvolgende feestje ook wel zal bewijzen. Dan wordt men de morgen na het feestje met een daverende kater wakker, voor de zoveelste keer. Dit levert veel schaamte op: weer gebeurd, wat zal iedereen gedacht hebben, ik ben een slappe zak, het lukt toch nooit, wat maakt het uit, het heeft geen zin om me iets voor te nemen, ik kan me net zo goed dooddrinken, ik ben toch niets waard. Dus men pakt de fles. Zodra men onder invloed is keert het optimisme terug: misschien heeft wel niemand het gemerkt, en de volgende keer zal hij het beter doen. Kortom, hoe meer van zulke gebeurtenissen, hoe meer alcohol nodig is om zichzelf nog steeds onder ogen te kunnen komen. Hoe meer alcohol, hoe vaker dit soort krenkingen optreden. En zo draait ook de Psychologische Cirkel, steeds harder de Cirkel Stof aanduwend, en de Farmacologische- en Lichamelijke Cirkels draaien mee. 4. DE SOCIALE CIRKEL BIJ ALCOHOLISTEN. Een opvallende trek van veel alcoholisten is dat zij er veel belang aan hechten om mee te draaien op hun plek in de maatschappij volgens de regels die zij vinden dat er op die plek gelden. Met grote regelmaat zijn dit ook de regels die de andere deelnemers aan dit systeem aan zichzelf en anderen stellen; maar het komt ook voor dat anderen zo streng helemaal niet zijn, maar dat iemand alleen zichzelf zulke opdrachten geeft. Er lijkt wel een taboe op afwijken te bestaan. Men moet alles kunnen wat een ander ook kan. [dit fenomeen staat wel bekend als iets niet kunnen kan niet]. Neem als voorbeeld een vrouw die vindt dat ze een goede echtgenote moet zijn die altijd klaar staat om haar man op te vangen, een moeder die altijd tijd heeft voor haar kinderen, een schoondochter die altijd bereid is haar schoonmoeder bij te springen, een vriendin die altijd een luisterend oor heeft, een werkneemster op wie altijd gerekend kan worden, en natuurlijk ook een leuke buurvrouw die gezellig een glaasje meedrinkt. Dan draait ze natuurlijk dol. Met een beetje pech merkt niemand het, omdat ze zelf vindt dat het ook nog allemaal vanzelfsprekend moet zijn. Gaat ze teveel alcohol gebruiken, dan faalt ze op een gegeven moment als echtgenote, als moeder, als schoondochter, als vriendin, als werkneemster en als buurvrouw]. Als men op deze manier in het leven staat, kan er overbelasting ontstaan, met allerlei klachten als gevolg: oververmoeidheid, spanningsklachten, relatieproblemen. Het gedrag aanpassen mag niet; men moet immers kunnen volhouden wat anderen ook kunnen volhouden. Alcoholgebruik is een mogelijkheid om deze situatie langer te kunnen voortzetten, en het is een geaccepteerde manier binnen het eigen sociale gebeuren. Begint zich een alcoholprobleem te ontwikkelen, dan treedt er een zeer interessant fenomeen op. Tengevolge waarschijnlijk van de andere drie Cirkels, krijgt men meer behoefte aan alcohol dan in de sociale omgeving gebruikelijk is. Er komen signalen dat men begint af te wijken, en dat mocht nu eenmaal niet. De oplossing wordt er niet in gezocht dat men het alcoholgebruik vermindert, maar dat men indien mogelijk de sociale omgeving aanpast. Dit is vaak bij mannen meer zichtbaar dan bij vrouwen, de meeste vrouwen hebben minder bewegingsvrijheid in hun sociale omgeving. Voorbeeld: na het werk gaan een aantal collega's altijd wat drinken. Iedereen drinkt twee consumpties, maar langzamerhand gaat dhr. X er vier drinken. Hij vangt licht afkeurende reacties op, en voelt zich gelijk minder op zijn gemak. Vervolgens trekt hij de conclusie dat hij deze collega's eigenlijk niet zo aardig vindt, en na enige tijd bevindt hij zich bij een ander groepje collega's die allemaal vier consumpties nemen; en hij hoort er weer bij. Tot hij er zes nodig heeft natuurlijk, dan herhaalt het proces zich. Dit verschijnsel voltrekt zich heel langzaam, in de loop van jaren; niet alleen op het werk maar overal. Die zwager die niet drinkt is eigenlijk maar een droogstoppel: daar gaat dhr. X niet meer heen. De schaakclub waar men met het spel serieus omgaat, en waar weinig alcohol is, wordt opgezegd, eigenlijk kost het toch teveel tijd. Veel leuker om wat te gaan sporten; en wat toevallig dat daar een leuke sportkantine bijhoort. Dit alles gaat zo ongemerkt dat dhr. X het zelf niet beseft. Hij merkt het pas als hij uiteindelijk met drinken stopt; dan denkt hij nog een functionerend sociaal bestaan te hebben, en aardige vrienden; alleen maar om te ontdekken dat hij daar zonder alcohol helemaal niet meer thuishoort. Werk waar alcohol helemaal bij hoorde wordt heel anders ervaren als men niet meer drinkt. Collega's weten er geen raad mee, klanten en de baas begrijpen er niet veel van. Hoe meer het werk met alcohol verweven was [horecapersoneel, zakenlieden, journalisten, kunstenaars], hoe onmogelijker zijn positie wordt. Hetzelfde heel geleidelijke aanpassingsproces heeft zich ook in zijn naaste omgeving voltrokken. Men kent hem alleen als drinkend. Zijn vrouw is er al lang aan gewend dat ze op hem niet hoeft te rekenen. Ze kan hem zelfs om die reden gekozen hebben, al is ze zich dat meestal niet bewust geweest. Als zijn alcoholprobleem uit de hand loopt wil ze daar wel verandering in hebben, maar als hij helemaal stopt kent ze hem niet meer. Dat kost regelmatig alcoholisten hun relatie. Kinderen hebben geen echte band met hem opgebouwd, en het is na het stoppen vaak te laat, hij wordt niet serieus meer genomen. Soms is alles zo uit de hand gelopen dat er van werk of gezin geen sprake meer is. Bekijkt men al deze gevolgen op een rij, dan kan het geheel als volgt worden samengevat: een investering van vele jaren in een gedragspatroon dat bedoeld was om zo goed mogelijk in een patroon te passen, is er op uit gelopen dat men op ieder maatschappelijk veld niet meer in het patroon past. Daarom is het betrekken van de omgeving bij een behandeling zo belangrijk, als de eis je moet sociaal kunnen drinken in de omgeving kan worden vervangen door drinken is nergens voor nodig, dan is de cliënt een heel stuk verder. Helaas kent dit zijn beperkingen. In een gezin lukt dit veel gemakkelijker dan b.v. op het werk, in de buurt, bij een vereniging of bij kennissen. Daarmee word je eenzaam. Natuurlijk wil de omgeving helpen en steunen, maar daaraan zitten beperkingen. Na zo'n half jaar begint iedereen het gewoon te vinden dat je niet meer drinkt, maar voor jou zelf is het dat nog allesbehalve, voor jou is het nog een dagelijks geploeter. De omgeving gaat echter weer eisen aan je stellen, het probleem is immers wat hun aangaat achter de rug? 5. DE CIRKEL VAN DE OMGEVING. Door deze Cirkel van de alcoholist draait dan ook nog de Cirkel van de partner [of andere nabije personen]. Laten we uitgaan van de vrouw van de mannelijke alcoholist, dat is de meest voorkomende situatie, [hoewel de problemen vergelijkbaar zijn als de vrouw het drankprobleem heeft]. De schande van het alcoholgebruik is ook haar schande, en het duurt niet voor niets zo lang voor er uiteindelijk alarm wordt geslagen. Ze schrikt terug voor de kritiek die ze kan krijgen. Er is meestal een plotselinge, vaak niet eens ernstige gebeurtenis voor nodig om te besluiten dat het nu niet meer gaat. Daarvoor heeft ze het alcoholgebruik langzaam zien escaleren, ze heeft bij de ontwikkeling bijgedragen door haar eigen ontkenning, haar eigen pogingen tot verheimelijking, en haar eigen bereidheid taken en verantwoordelijkheden over te nemen. Men kan dit zien als een logische reactie op een verslaafd rakende partner, maar er wordt ook wel op gewezen dat er frequent sprake is van zg. 'collusiefenomenen'. Hiermee wordt een onbewust spel van beide partners bedoeld om de situatie ongewijzigd te houden. Van de kant van de vrouw is er dan een sterke neiging tot zorgen of tot de macht over de relatie houden, waar een alcoholische partner haar alle kans voor geeft. Die is immers de schuld van alles. DE CONSEQUENTIES VAN DE CIRKELS Uit het Cirkelmodel valt ook wel te begrijpen hoe graag een druggebruiker of alcoholist een duidelijke oorzaak voor zijn probleem wil vinden. Als hij zelf de oorzaak van al zijn problemen is, dan kan hij gewoon niet met zichzelf leven. Als je je ouders, de maatschappij, je vrouw, je depressie, je tehuisverleden, etc. de schuld kunt geven, blijf je tenminste in je eigen ogen nog enigszins geloofwaardig. Tekst: Centrum Maliebaan Detoxificatiecentrum Utrecht 1993 http://www.vansanten.com/proje...doc/cirkels/index.htm
